İlmi-i Farukiyye

Kur’ân-ı Kerîm’de Ashâb-ı Kehf - I

Kehf; dağda bulunan büyük ve geniş mağara demektir. Ashâb-ı Kehf (Mağara Arkadaşları); bir mağaraya sığınan ve orada 300 yıl uyuduktan sonra tekrar uyandıkları Kur’ân’da haber verilen arkadaş grubuna alem olmuştur. Dinleri uğrunda yurtlarından çıkıp dağdaki bir mağaraya sığınan, orada 309 yıl uyku hâlinde kalan, bu uzun süreden sonra Allah (c.c) tarafından diriltilen gençlerdir. Ashâb-ı Kehf kıssasının özünü teşkîl eden ve ölümden sonra dirilişin bir misâli olan, uzun süre mağarada uyuyup yeniden uyanma hâdisesidir. (1)
Ashâb-ı Kehf’in kıssası Kur’ân-ı Kerîm’in 18. sûresi olan Kehf Sûresi’nde geçmektedir. Mekke’de nâzil olmuştur. Kehf Sûresi’nin nüzul sebebi ile ilgili rivâyete göre; Medîne Yahûdîleri, Kureyş müşrikleri tarafından akıl danışmak üzere kendilerine gönderilen Nadr b. Haris ile Ukbe b. Muayt’a üç şeyi (Ashâb-ı Kehf, Zülkarneyn, ruh) Peygamberimiz’e sormalarını tavsiye ederler. Eğer bilirse gerçek peygamber olduğunu, aksi hâlde peygamber olamayacağını söylerler. Medîne Yahûdîlerinin Hz. Peygamber’e sormalarını istedikleri ilk soru Ashâb-ı Kehf’le ilgilidir. (2)
Kıssanın cereyân ettiği yerle ilgili çeşitli rivâyetler mevcuttur: İspanya, Cezâyir, Mısır, Ürdün, Sûriye, Afganistan ve Doğu Türkistan’da Ashâb-ı Kehf’e âit olduğu ileri sürülen mağaralar vardır. Anadolu’da ise Efes, Tarsus ve Efsûs (Afşin) olmak üzere üç yer gösterilmektedir. (3) Mağaranın yerinin kuzey-güney istikâmetinde olduğu belirtilmiştir. Allahu a’lem Ashâb-ı Kehf, en çok Tarsus’tadır diye bilinir ama kuzey-güney istikâmetinde olup güneş alması ve Selçuklular ve Osmanlılar döneminde yapılmış olan yatırımlar göz önüne alındığında Afşin (K. Maraş) olasılığı daha kuvvetlidir denilebilir.
KUR’ÂN-I KERÎM’DE ASHÂB-I KEHF KISSASI
Kur’ân’ın 18. Sûresi olan Kehf Sûresi’nin 9-26.âyetleri arasında bu kıssa yer almaktadır:
9. “(Resûlüm), yoksa sen, bizim âyetlerimizden (sâdece) Kehf ve Rakîm (4) sâhiplerinin ibrete şâyân olduklarını mı sandın? 10. O gençler mağaraya sığınmışlar ve; ‘Rabbimiz! Bize tarafından rahmet ver ve bize (şu) durumumuzdan bir kurtuluş yolu hazırla’ demişlerdi. 11. Bunun üzerine biz de o mağarada onların kulaklarına nice yıllar perde koyduk (uykuya daldırdık). 12. Sonra da iki gruptan (Ashâb-ı Kehf ile hasımlarından) hangisinin kaldıkları müddeti daha iyi hesap edeceğini görelim diye onları uyandırdık. 13. Biz sana onların başından geçenleri gerçek olarak anlatıyoruz. Hakîkaten onlar, Rablerine inanmış gençlerdi. Biz de onların hidâyetini artırdık. 14. Onların kalplerini metîn kıldık. O yiğitler (o yerin hükümdârı karşısında) ayağa kalkarak dediler ki; ‘Bizim Rabbimiz göklerin ve yerin Rabbidir. Biz O’ndan başkasına ilâh demeyiz. Yoksa saçma sapan konuşmuş oluruz. 15. Şu bizim kavmimiz Allah’tan başka ilâhlar edindiler. Bâri bu ilâhlar konusunda açık bir delil getirseler! (Ne mümkün!) Öyle ise Allah hakkında yalan uydurandan daha zâlimi var mı? 16. (İçlerinden biri şöyle demişti): Mâdem ki siz onlardan ve onların Allah’ın dışında tapmakta oldukları varlıklardan uzaklaştınız, o hâlde mağaraya sığının ki, Rabbiniz size rahmetini yaysın ve işinizde sizin için fayda ve kolaylık sağlasın. 17. (Resûlüm! Orada bulunsaydın) güneşi görürdün: Doğduğu zaman mağaralarının sağına meyleder, batarken de sol taraftan onlara isâbet etmeden geçerdi. (Böylece) onlar (güneş ışığından rahatsız olmaksızın) mağaranın bir köşesinde (uyurlardı). İşte bu, Allah’ın âyetlerindendir. Allah kime hidâyet ederse, işte o hakka ulaşmıştır. Kimi de hidâyetten mahrûm ederse, artık onu doğruya yöneltecek bir dost bulamazsın. 18. Kendileri uykuda oldukları hâlde sen onları uyanık sanırdın. Onları sağa-sola çevirirdik. Köpekleri de mağaranın girişinde ön ayaklarını uzatmış yatmakta idi. Eğer onların durumlarına muttali olsa idin dönüp onlardan kaçardın ve gördüklerin yüzünden için korkuyla dolardı. 19. Böylece biz, aralarında birbirlerine sormaları için onları uyandırdık. İçlerinden biri; ‘Ne kadar kaldınız?’ dedi. (Kimi) ‘Bir gün ya da günün bir parçası kadar kaldık’ dediler. (Kimi de) şöyle dedi: ‘Rabbimiz, kaldığınız müddeti daha iyi bilir. Şimdi siz, içinizden birini şu gümüş paranızla şehre gönderin de baksın, (şehrin) hangi yiyeceği daha temiz ise size ondan erzak getirsin; ayrıca nâzik davransın (gizli hareket etsin) ve sakın sizi kimseye sezdirmesin. 20. Çünkü onlar eğer size muttali olurlarsa, ya sizi taşlayarak öldürürler veyâ kendi dinlerine çevirirler ki, o zaman ebediyyen iflâh olmazsınız. 21. Böylece (insanları) onlardan haberdâr ettik ki, Allah’ın vaadinin hak olduğunu, kıyâmetin şüphe götürmez olduğunu bilsinler. Hani onlar arasında Ashâb-ı Kehf’in durumunu tartışıyorlardı. Dediler ki; ‘Üzerlerine bir binâ yapın. Rablieri onları daha iyi bilir.’ Onların durumuna vâkıf olanlar ise; ‘Bizler, kesinlikle onların yanı başlarına bir mescid yapacağız’ dediler. 22. (İnsanların kimi) ‘Onlar üç kişidir, dördüncüleri de köpekleridir’ diyecekler; yine ‘Beş kişidir, altıncıları köpekleridir’ diyecekler. (bunlar) bilinmeyen hakkında tahmin yürütmektedir. (Kimileri de;) ‘Onlar yedi kişidir, sekizincileri köpekleridir’ derler. De ki; ‘Onların sayısını Rabbim daha iyi bilir. Onlar hakkında bilgisi olan çok azdır. Öyle ise Ashâb-ı Kehf hakkında, delillerin açık olması hâricinde bir münâkaşaya girişme ve onlar hakkında (ileri-geri konuşan) kimselerin hiçbirinden mâlûmat isteme. 23. Hiçbir şey için ‘Bunu yarın yapacağım’ deme. 24. Ancak Allah dilerse (yapacağım de.) Unuttuğun zaman Allah’ı an ve ‘Umarım Rabbim beni, doğruya daha yakın olana eriştirir’ de. 25. Onlar, mağaralarında üç yüz yıl kadar kaldılar ve dokuz yıl da buna ilâve etmişlerdir. 26. De ki; ‘Ne kadar kaldıklarını Allah daha iyi bilir. Göklerin ve yerin bilgisi O’na âittir. O’nun görmesi de, işitmesi de şâyân-ı hayrettir. Onların (göklerde ve yerlerde olanların), O’ndan başka bir yöneticisi yoktur. O, kendi hükümranlığına kimseyi ortak etmez.” (5)
_____
1) İsmet Ersöz, “Ashâb-ı Kehf”, T.D.V. İslâm Ansiklopedisi-III, İstanbul, 1991, s. 465. 2) A. y., S. 466. 3) A.y., s. 467. 4) Ashâb-ı Kehf’in isimlerini içeren yazıt. 5) Elmalılı M. Hamdi Yazır’ın Kur’ân-ı Kerîm Meâli’nden alınmıştır.


İbrâhim Aydın
FARUKİNET