İlmi-i Farukiyye

Şâirler Sûresi

Şuâra Sûresi, bütünüyle şâirlerden bahseden bir sûre değilse de* son kısmında yer alan dört âyette şâirlerden bahsedilmekte olduğu için bu ismi almıştır. 227 âyetlik uzun bir sûrenin sadece dört âyetinin şâirlerden bahsetmesine rağmen Sûre’ye bu adın verilmesi, sanırız söz konusu âyetlerin nüzûlünün ashâb-ı kirâm arasında büyük yankı uyandırmasındandır. Çünkü şâirleri kötüleyen âyetler indiğinde Resûlullah’ın şâirleri çok üzülmüşler ve Resûlullah’a gelerek; “Ey Allah’ın Elçisi! Vallâhi Allah bu âyet-i kerîmeyi, bizim şâir olduğumuzu bildiği hâlde indirdi. Helâk olduk gittik!” demişlerdi. Bunun üzerine Allah, 227. âyet-i kerîmeyi inzâl buyurdu ve Hz. Peygamber (s.a.v) de onları çağırtarak kendilerine bu âyet-i kerîmeyi okudu. (1)
Söz konusu âyetlerin tefsirlerine baktığımızda şâirlerin ikiye ayrıldığını görüyoruz. Şiiri Allah va Resûlü’ne düşmanlıkta bir silâh olarak kullanan şâirlerle, îmân edip iyi amel işleyen şâirler...
Resûlullah’ın yaşadığı çağda şiirin önemli bir silâh olduğunu, İslâm’a düşmanlık besleyen şâirlerin, şâirlik güçlerini düşmanlık amacıyla kullandıklarını biliyoruz. Kur’ân’ın beyânına göre şiiri düşmanlık maksadıyla kullanan şâirler, azgın ve sapkınlar gürûhunu yönlendirir, iyi-kötü her vâdîde şaşkın şaşkın dolaşır ve yapmayacakları şeyleri söylerler. Buna karşılık îmân edip iyi ameller işleyenler, Allah’ı çok anan ve kendilerine zulmedildikten sonra öçlerini alan şâirler böyle değildir. (2)
Elmalılı’ya göre 227. âyetteki; “Îmân edip iyi ameller işleyenler ve Allah’ı çok ananlar”, şiirlerinin çoğu Allah’ı birleme, O’na hamd ve şükretme ve O’nun yüceliğini ifâde için Allah’ı anma ve yarattığı şeylerden O’nun kudretini hatırlama ile O’na kulluk yapmaya yönelenlerdir. (3)
“Kendilerine zulmedildikten sonra öçlerini alanlar” ise yine Elmalılı’ya göre “Mü’minleri hicveden ve böylelikle onlara zulmedenlerden öçlerini almak, söylenen hicvi reddetmek için söyleyen” şâirlerdir. Elmalılı bu şâirlere örnek olarak Abdullah b. Revaha, Hassan b. Sâbit, Ka’b b. Mâlik ve Kâ’b b. Züheyr gibi şâir sâhabîleri verir ve onları; “Mü’minlere yapılan zulüm ve haksızlığın öcünü alan, hakkın savunucusu” vasıflarıyla niteler: “Bunlar sâdıktırlar, sapkın değillerdir.” (4)
Böylece Kur’ân’ın kötülediği şiir “yalnız nefsin duygularını, zevkini veya iğrenmesini gıcıklayacak duygulara” yer veren şiirlerdir. (5)
Hülâsatü’l-Beyân’daki açıklamalara göre ise bu âyetler, Resûlullah’ın şâir olarak nitelenmesine red sadedinde inmiştir. Buna göre Allah (c.c), o dönemde şâirlerin içinde bulunduğu ahlâkî yozluğu sergileyerek, bu şâirler gürûhuyla Resûlullah (s.a.v)’in ve ona ittibâ edenlerin hiçbir alâkası olmayacağına işaret etmiş etmiş olmaktadır. Hülâsatü’l-Beyân’da nakledildiğine göre Beydâvî bu âyetlerin “Kur’ân’a ‘şuarâ kelâmı’ diye ta’nedilmesini red için” indiğini söylemektedir. (6)
Hülâsatü’l-Beyân’da Kurân’da övülen şâirlerin ise dört özelliğine değinildiği belirtiliyor:
1. Îmân-ı kâmil
2. Amel-i sâlih
3. Allah Teâla’yı çok zikretmek ve medh ü senâ eylemek ve Resûlünü senâ ile halkı Hakk’a dâvet etmektir.
4. Kendilerini zemmedenleri bilmukâbele intikam yoluyla zemmetmektir. (7)
***
Müfessirler, ittifakla şiiri şeytânî amaçlarla kullanmayan şâirlerin Kur’ân’da kötülenmediği görüşündedirler. Sûrede zemmedilen şâirler, Şemseddîn Yeşil’in ifâdesiyle; “Seciyye-i insânîsini ayak altına almış birtakım süfehâdır ki, herhangi bir madde mukâbili ehl-i adli, ehl-i fazîleti zem, şakîyi, zâlimi de medhedebiliyor, bu hususta şeytâna tâbî olup bâtılı hak şeklinde gösterebiliyor.” (
Şuarâ Sûresi’nin ilgili âyetlerinde insanın ulvî duygularına hitâp eden, insana ümitsizlik değil, ümit veren, düşünmüyü, ibret almaya veyüce ahlâkî prensiplere teşvîk eden veya düşmanının şiir silâhına karşı koyma amacı güden şâirlerin kötülenmediği anlaşılmaktadır. Nitekim Peygamberimiz (s.a.v) bu tür şiirler söyleyen sahâbîleri takdirle karşılamış, hattâ teşvîk etmiştir. Şiiri propaganda aracı olarak kullanan Arap müşriklerine karşı Peygamberimiz’in de onlara cevap veren ve susturan şâirleri vardı. (9)
Kur’ân’ın tümüyle şiir sanatına karşı olduğunu düşünmek, kasıtlı ve isâbetsiz bir düşüncedir. Zaten Peygamberimiz’in çevresinde şâirlerin bulunmasından, o’nun da bu şâirleri teşvîk edip övmesinden ve İslâm târîhi boyunca Müslümanlar arasında şiir sanatının gelişmesinden de anlaşılmaktadır ki, şiir bir sanat dalı olarak yasak değildir.
Ayrıca şiir her çağda kültürel savaşların önemli bir mücâdele aracı olmuştur. Sûre’de ‘Kendilerine zulmedildikten sonra öçlerini alan’ şâirlerden bahsedilmesinin sebebi budur. Böylece şiir yoluyla yapılan saldırılara yine şiirle cevap verilmesi gerektiği açıklanmış olmaktadır. Çağımızda, şiir alanında güçlü olan çevrelerin, kitlelerin yönlendirilmesinde ne kadar etkili olduğunu düşünürsek, Kur’ân’ın şiir alanında mü’minlerin de varlık göstermelerini istediğini söyleyebiliriz.
_______
*Kur’ân’ın 26. sûresidir. Mekke’de Vâkıa Sûresi’nden sonra, Neml Sûresinden önce nâzil olmuştur. Yalnız 224-227. âyetlerinin Medîne’de indiği rivâyet edilmektedir. İnişi Mekke döneminin ortalarına tesâdüf eder. Sûre’de; Hz. Peygamber’in ‘inanmıyorlar’ diye neredeyse kendini helâk ettiği, isteseydi Allah’ın herkesi inandıracak bir mûcize gönderebileceği, ama böyle bir şey istemediği, Hz. Mûsâ’nın Fir’avn’a peygamber olarak gönderilişi ve onunla olan mücâdelesi, İsrâiloğullarının Mısır’dan çıkışı, Kızıldeniz’in yarılışı, Hz. İbrâhim ve mücâdelesi, cennetlik ve cehennemliklerin durumu, Hz. Nuh ve mücâdelesi, Hz. Hûd ve Âd kavmi, Hz. Sâlih ve Semûd kavmi, Hz. Lût ve kavmi, Hz. Şuayb ve Eyke halkı, şeytânın her günahkâr yalancıya ineceği gibi konulara değinilmiştir. (C. Kırca, “Şuarâ Sûresi”, Kur’ân-ı Kerîm Ansiklopedisi-II, Tercüman Yayınları, İstanbul, 1988, s. 106)
__________________________________________________________________________________________________________________
1) Abdülfettâh el-Kâdî, Esbâb-ı Nüzûl, Çev. Sâlih Akdemir, Fecr Yayınevi, Ankara, 1986, s. 290. 2) Bk. Şuarâ/224-225. 3) Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dîni Kur’ân Dili-6, Sâdeleştirme: İsmail Karaçam-Emin Işık vd., Fezâ Gazetecilik A.Ş. Yayınları, Almanya, ts., s.120. 4) Elmalılı, a.g.e.-6, s. 120-121. 5) Elmalılı, a.g.e.-6, s. 120. 6) Konyalı Mehmed Vehbî, Hülâsatü’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân-X, Üçdal Neşriyat, 4. Baskı, İstanbul, ts., s. 3966-3967. 7) Konyalı, a.g.e.-X, s. 3967-3968. Ş. Yeşil, Füyûzât-V, Sinan Neşriyat, İstanbul, 1963, s. 422. 9) S. Polat, “Şâir”, Kur’ân-ı Kerîm Ansiklopedisi-II, s. 102.
Abdulhay Sâdık
FARUKİNET