İlmi-i Farukiyye

Kur’ân’da “Ta’bîr-i Rü’yâ”

Rüyâ ile ilgili kavram ve kelimeler Kur’ân’da en çok Yûsuf Sûresi’nde geçmektedir. Bu sûrede “rüyâ yorumu” anlamına gelen iki kavram kullanılmıştır. “Ta’bîr-i rü’yâ” şeklinde 43. âyette “li’r-rü’yâ ta’burûn” ve 44. âyette “te’vîli’l-ahlâm” kavramları kullanılmıştır. Fakat yine aynı sûrenin 100. âyetinde “te’vîl-i rü’yâ” kavramı da geçmektedir.
“Rü’yâ” kavramı Kur’ân’da Yûsuf Sûresi’nden başka sûrelerde de geçmektedir. Bunlar ise; İsrâ Sûresi 60. âyet, Sâffât Sûresi 105. âyet ve Feth Sûresi 27. âyettir.
Rüyâ kavramıyla eşanlamlı olarak kullanılan “ahlâm” (t. hulum) kavramı ise Kur’ân’da 4 yerde geçmektedir. Bunlar; Nûr Sûresi 58. ve 59. âyetler, Yûsuf Sûresi 44. âyet ve Tûr Sûresi 32. âyettir.
“Edğâsü Ahlâm” tâbîri de Kur’ân’da rüyâyla ilgili olarak kullanılan tâbirlerden biridir ve yine Yûsuf Sûresi 44. âyetinde geçmektedir.
Yûsuf Sûresi’nde rüyâ tâbîri anlamında değişik fiil köklerinin kullanılmış olması da ilgi çekicidir. Bu babda aynı sûrede bir de “rüyâyı yorumla” anlamında “fetvâsını ver” şeklinde bir fiil kullanılmıştır ki böylece Yûsuf Sûresi’nde “yorumlama” anlamına gelen üç değişik fiil kökü kullanılmış olmaktadır: a-b-r (ta’bîr), e-v-l (te’vîl) ve f-t-y (fetvâ).
Şimdi bu âyetlerin meâllerini yukarıdaki tasnîfe göre verelim:
“TA’BÎR-İ RÜ’Y”
“Kral dedi ki: ‘Ben (rüyâda) yedi arık ineğin yediği yedi semiz inek gördüm. Ayrıca yedi yeşil başak ve diğerlerini de kuru gördüm. Ey ileri gelenler! Eğer rüyâ yorumluyorsanız, benim rüyâmı da bana yorumlayınız.” (Yûsuf/43)
“TE’VÎL-İ AHLÂM”
“(Yorumcular) dediler ki; ‘Bunlar karmakarışık düşlerdir. Biz böyle düşlerin yorumunu bilenlerden değiliz.” (Yûsuf/44)
“TE’VÎL-İ RÜ’Y”
“(Yûsuf) ana ve babasını tahtının üzerine çıkartıp oturttu ve hepsi onun için (ona kavuştukları için) secdeye kapandılar. (Yûsuf) dedi ki; ‘Ey babacığım! İşte bu daha önce gördüğüm rüyânın tabîridir. Rabbim onu gerçekleştirdi. (...)” (Yûsuf/100)
“HULM/AHLÂM”
Kur’ân’da “rüyâlar” anlamında kullanılan “ahlâm” kelimesi, bu anlamda sâdece Yûsuf Sûresi’nde, meâllerini yukarıda verdiğimiz 44. âyette geçmektedir. Bu kelimenin tekili olan “hulum” ise, ergenlik çağına ermek/âkil-bâliğ olmak anlamında Nûr Sûresi 58-59 ve Tûr Sûresi 32. âyetlerde geçmektedir. Hulum kavramının bu anlamda kullanılmasının bir sebebi de ergenlik çağına girmenin ilk göstergelerinden birinin “cinsel rüyâlar görmek”, yani dilimizde de kullanılan tâbiriyle “ihtilâm olmak” olmasıdır:
DİĞER ÂYETLER
“Hani sana; ‘Rabbin insanları çepeçevre kuşatmıştır’ demiştik. Sana gösterdiğimiz o ‘görüntüler’i ve Kur’ân’da lânetlenen o ağacı, ancak insanları sınamak için meydâna getirdik. Biz onları korkuturuz da, bu onlara, büyük bir azgınlıktan başka bir şey sağlamaz.” (İsrâ/60)
Müfessirlerin ekseriyeti âyette geçen “görüntüler” (Âyetin orijinalinde rü’yâ) kelimesini Hz. Peygamber’in Mîraç Gecesindeki müşâhedeleri olarak tefsir etmişlerdir. (1)
***
“Ey İbrâhîm! Rüyâyı gerçekleştirdin. Biz iyileri böyle mükâfatlandırırız.” (Saffât/105-106)
***
“Andolsun ki Allah, elçisinin rüyâsını doğru çıkardı. (...)” (Feth/27)
Resûl-i Ekrem (s.a.v)’in bu âyette bahsedilen rüyâsı Hudeybiye Antlaşmasından önce gördüğü rüyâdır. Bu rüyâda Peygamberimiz (s.a.v) kendisinin ve Müslümanların mutlaka Mekke’ye güven içinde gireceklerini görmüştü. Âyette Hudeybiye’den bir sene önceki Hayber fethi de ‘yakın fetih’ şeklinde nitelenerek hatırlatılmaktadır. (2)
***
“(Babası Yavrucuğum, dedi; rüyânı sakın kardeşlerine anlatma; sonra sana bir tuzak kurarlar! Çünkü şeytan insana apaçık bir düşmandır.” (Yûsuf/5)
***
Kur’ân’da ayrıca rüyâ ve ilgili kavramların kullanılmadığı ama rüyâ şeklinde tefsîr edilen âyetler de vardır. (3)
“EDĞÂSÜ AHLÂM” KAVRAMI
Bu kavram, “karmakarışık ve yalancı düşler” anlamına gelmektedir. Yukarıda zikredilen Yûsuf Sûresi 44. Âyette, kâhinler tarafından Kralır rüyâsı hakkında kullanılmıştır. Onlar rüyâyı yorumlayamayınca bu şekilde nitelemişlerdir. (4)
VEHBÎ BİR İLİM
Kur’ân’ın açık ifâdesinden rüyâ tâbîrinin bir ilim olduğunu ve bu ilmin “vehbî” bir ilim olduğunu anlıyoruz. Bu meyanda Yûsuf Aleyhisselâm şöyle demektedir:
“(Yûsuf) dedi ki: ‘Size yedirilecek yemek gelmeden önce onun yorumunu mutlaka size mutlaka haber vereceğim. Bu Rabbimin bana öğrettiklerindendir. (...)” (Yûsuf/37)
İşte bu âyet, yakaza âleminde olan şeyleri Hakk’ın bildirebileceğini beyân etmektedir. Dolayısıyla rüyâ tâbîri ilmi ilhâm-ı Rabbânî ile öğrenilen ilimlerdendir. (5)
“AHSENE’L-KASAS”
Yûsuf Sûresi, Kur’ân’ın yüce bir kitâb olduğunu vurgulayarak başlar ve Sûre’de hemen peşinden “Ahsene’l-Kasas”-“Kıssaların En Güzeli” olarak bizzat Allah Teâlâ tarafından nitelenen Yûsuf Aleyhisselâm’ın kıssası anlatılmaya başlanır. Bu kıssa ise Yûsuf Aleyhisselâm’ın gördüğü bir rüyâ ile başlamaktadır.
Kıssada ayrıntıları anlatılan hâdiselerden sonra Yûsuf Aleyhisselâm Mısır’a köle olarak satılır ve orada, yine Kur’ân’da anlatılan gelişmelerden sonra hapse atılır. Burada arkadaşlarının rüyâlarını yorumladığı ve tabirlerinin de gerçekleştiği Kur’ân-ı Azîmüşşân tarafından açıkça beyan buyurulmaktadır. Bu sebeple Yûsuf Sûresi rüyâ tâbîri ilmiyle ilgili olarak Kur’ânî verileri içinde barındıran bir sûredir. Fakat Kur’ân’da rüyâ kavramı sadece bu sûrede değil, meâllerini yukarıda verdiğimiz âyetlerin yer aldığı başka sûrelerde de geçmektedir.
_____
1) Ali Özek vd., Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Açıklamalı Meâli, Medîne-i Münevvere, 1992, s. 287. 2) Özek vd., a.g.e., s. 513. 3) Bk. Şûrâ/51. 4) Bk. Ramazanoğlu Mahmûd Sâmî, Hazret-i Yûsuf Aleyhisselâm, Erkam Yayınları, İstanbul, 1984, s. 97; Yeşil, a.g.e.-II, s. 361; el-Kâşânî, a.g.e.-II, s. 137. 5) Şemseddin Yeşil, Füyûzât/Kur’ân-ı Mübîn’in Meâlen Tefsîri-III, Yaylacık Matbaaası, İstanbul, 1981, s. 354; Kemâlüddîn Abdürrezzak el-Kâşânî es-Semerkandî, Te’vîlât-ı Kâşâniyye-II, Çeviri: Ali Rıza Doksanyedi, Kadıoğlu Matbaası, Ankara, 1987, s.133.
Abdülhay Sâdık

FARUKİNET